بم، پس از ۱۸ سال

صبح زود درست قبل از سحر بود. همه انتظار داشتند با صدای آرام موذن‌ها که با طلوع خورشید برای تحویل گرفتن گرگ و میش شهر استقبال می کنند بیدار شوند. اما لرزشی شدید در ساعت ۵:۲۸ زندگی مردم بم را برای همیشه تغییر داد. در عرض چند ثانیه زمین لرزه‌ای مهیب بخش اعظم شهری در جنوب شرق استان کرمان را ویران کرد. فاجعه ای که بعدها مشخص شد مرگ بیش از ۲۶ هزار نفر و مجروح شدن بیش از ۳۰هزار نفر با جراحات مادام العمر را رقم زد.

شهر شیرین‌ترین خرماها یکی از تلخ ترین روزهایش را می‌چشید. وظیفه پیش رو بسیار بزرگ بود. ظرف چند ساعت، دولت ایران اولین تیم ‌های جستجو و نجات را اعزام کرد و از سازمان‌های غیردولتی و سازمان‌های بین‌المللی درخواست کرد تا به پشتبیانی از جستجوی بازماندگان بپردازند. هیچ کس در پاسخ به درخواست کمک تردید نکرد. سفیر ایران در سوئیس با رئیس دفتر امور بشردوستانه سازمان ملل متحد (اوچا) برای کمک به هماهنگی اقدامات امداد و نجات گسترده تر ارتباط برقرار کرد.

سازمان ملل متحد در میان نخستین پاسخ‌دهندگان بود. کارگزاری‌هایی مانند صندوق کودکان سازمان ملل متحد (یونیسف) و برنامه جهانی غذا بلافاصله شروع به تأمین آب سالم ، غذا و سرپناه برای خانواده‌هایی کردند که همه چیز را از دست داده بودند. در هنگام زلزله یا هر بلای دیگری، سازمان ملل متحد در صورتی پاسخ می‌دهد که دولت کمک‌های خارجی را بپذیرد. در نتیجه تماس سفیر ایران و رئیس اوچا، سازمان ملل متحد به همراه تیم های جستجو و نجات شهری سوئیس دفتری را در بم افتتاح کردند. ۴۸ ساعت پس از درخواست‌های اولیه کمک از سوی مقامات ایرانی، ۳۴ تیم جستجو و نجات شهری از ۲۷ کشور جهان در محل حادثه حضور داشتند و برای یافتن بازماندگان و بازیابی اجساد متوفیان به آواربرداری پرداختند.

برای هماهنگی بیشتر عملیات نجات، تیم سازمان ملل متحد برای ارزیابی بلایا و هماهنگی رابط بین تیم‌های جستجو و نجات شهری و نهاد محلی مدیریت وضعیت اضطراری شد و بلافاصله پس از آن فدراسیون بین‌المللی صلیب سرخ و هلال احمر در این پاسخ هماهنگ شرکت داشتند.

آنچه پس از زلزله بم بسیار روشن شد، ضرورت آمادگی در مقابله با خطر بود. بنابراین، برای کشوری مانند ایران که مستعد بلایای طبیعی است، تضمین راهبردی موثر برای مقابله با چنین وضعی اهمیت حیاتی دارد. این امر توضیح دهنده خدمات و کمک های بی دریغ اوچا در کشور پس از زلزله بم است.

زلزله بم تأثیر عمیقی بر سازمان ملل متحد و جامعه بین‌المللی بر جای گذاشت. در ۸ ژانویه ۲۰۰۴، یان اگلاند، رئیس وقت اوچا، بر نقش حمایتی سازمان ملل متحد پس از زلزله ویرانگر بم تأکید کرد. وی تصریح نمود: «نیازها و تلاش‌های توسعه‌ای بلندمدت را هم‌اکنون برنامه توسعه سازمان ملل متحد و سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی سازمان ملل متحد به صورت روز‌افزون برعهده می‌گیرند.»

این فراخوان بیانگر نیاز برای بهینه ‌سازی راهبرد‌های کاهش و مدیریت خطرپذیری بر اساس رویکردی متفاوت بود. در نتیجه، یان اگلاند و مانوئل ساورز دل تورو (رئیس فدراسیون بین‌المللی جمعیت‌های هلال احمر و صلیب سرخ) دست در دست دادند تا نخستین «درخواست‌ فوری» مشترک سازمان ملل متحد که با هدف مشترک کمک پس از زلزله بم آغاز شده بود را تآسیس کنند.

اتخاذ راهبردی بلندمدت و موثر در کشوری مانند ایران که مستعد بلایای طبیعی است بسیار حائز اهمیت است. در ایران، به طور متوسط سالانه ۱۰ هزار زلزله رخ می‌دهد. بر اساس گزارش مرکز لرزه نگاری کشوری، تنها در سال ۱۳۹۹، ایران ۱۵۳ زمین لرزه با بزرگی بیش از چهار ریشتر و ۱۸ زمین لرزه بالاتر از پنج ریشتر را تجربه کرده است. زلزله سرپل ذهاب با قدرت ۷/۳ ریشتر و ۶۲۰ کشته، زلزله منجیل-رودبار با ۷/۴ ریشتر و ۳۷ هزار کشته و زلزله بم با ۶/۷ ریشتر و ۲۶ هزار و ۲۷۱ کشته به عنوان ویرانگرترین زمین لرزه‌های ایران در دهه‌های گذشته ثبت شده‌اند.

تنها پاسخ قابل قبول به چنین بلایایی، بازسازیو کاهش خطرپذیری در بلندمدت است. و این دقیقاً همان چیزی است که کارگزاری های سازمان ملل متحد در حمایت از دولت ارائه و ترویج می کنند. پس از زلزله بم، اوچا به همکاری خود با دولت ایران برای  ارتقای پاسخگویی به وضعیت اضطراری ادامه داد. این نوع همکاری اوچا را می توان در همکاری این دفتر با سازمان مدیریت بحران کشور در سیل ۱۳۹۸ مشاهده کرد. نمونه دیگری از این راهبردهای بلندمدت که پس از زلزله بم اتخاذ شد، فعالیت های متقابل آمادگی، از جمله برنامه مشترک شبیه سازی زلزله است.

درحالی که نخل های بم هنوز از پس طوفان های شن قامت راست ننموده اند، تلاش‌ها برای بازسازی وضعیت ناشی از حوادث ویرانگر ۱۸ سال پیش ادامه دارد. اگرچه تلاش ها برای کاهش اثرات جنین بلایایی ادامه دارد، اما هرگز نمی‌توانیم وقوع و اثرات حوادث طبیعی را به طور کامل ریشه کن کنیم؛ امید است که هرگز ملتی شاهد چنین فجایای تلخی نباشد. با این حال، زمانی که سختی ‌ها برخیزند، مهم این است که همچون پرتوهای نور در کنار یکدیگر متحد باشیم.