گذشتن از موانع: داستان مددکاری که با انگ و تبعیض ناشی از اچ آی وی مبارزه می‌کند

مسیری که مجتبی دشت بشی، مددکار بازنشسته اهل شیراز برای کمک به افرادی که با اچ آی وی زندگی می‌کنند طی کرد، درست از حیاط پشتی خانه‌شان در محله‌ای که مصرف مواد مخدر در آن رواج داشت آغاز شد. آقای دشت بشی کودکی‌اش را اینگونه به خاطر می‌آورد: «بسیاری از دوستان دوران کودکی من درگیر مواد مخدر شدند و بعضی‌هایشان به‌دلیل مصرف بیش از حد، جان خود را از دست دادند»، و ادامه می‌دهد: «برای همین آرزوی کودکی من به جای اینکه در بزرگسالی خلبان یا آتش نشان شوم، این بود که درمانگر اعتیاد شوم و به مصرف کنندگان مواد مخدر کمک کنم تا ترک کنند. »

در شیراز، اولین کلینیک درمانی تخصصی برای ترک اعتیاد در سال ۱۳۶۷ بازگشایی شد و در این کلینیک بود که مجتبی برای اولین بار با اولین بیمار اچ ای وی مثبت خود، آشنا شد. او می‌گوید: «در اوایل کار با بیماران اچ آی وی مثبت، ترس و اطلاعات نادرست درباره این بیماری بسیار گسترده بود و ما هم اطلاعات کمی درباره نحوه انتقال آن داشتیم». او به یاد می‌آورد که در آن دوران، مردم حتی از دست دادن با فردی که با اچ ای وی زندگی می کند یا در یک اتاق نشستن با او هراس داشتند: «آن زمان در شیراز، بسیاری از پزشک‌ها به‌ویژه دندانپزشک‌ها حاضر نبودند که این افراد را پذیرش کنند. »

خانواده‌ها هم برخورد مناسب با این افراد را نمی‌دانستند و مجتبی به واسطه سال‌ها مددکاری، تجربه‌های بسیاری در این زمینه دارد. او تعریف می‌کند که بسیاری از افراد، وقتی متوجه می‌شدند به اچ آی وی مبتلا شده‌اند، از ترس خانواده‌هایشان اقدام به خودکشی می‌کردند یا برای پنهان کردن این موضوع از خانواده‌، به صورت ناشناس به شهر دیگری مهاجرت می‌کردند.

اطلاعات نادرست و فقدان دانش کافی و دقیق درباره ایدز، به انگ و تبعیض علیه افراد دارای اچ آی وی دامن می‌زند. این درحالی است که مطالعات نشان می‌دهند ترس از انگ، می‌تواند پیامدهای جدی داشته باشد و افراد مبتلا را از دریافت خدمات درمانی حیاتی مربوط به ایدز محروم کند. به عنوان مثال، بر اساس گزارش کشوری برنامه مشترک ملل متحد در زمینه ایدز (UNAIDS) در سال ۲۰۲۰، بررسی رفتاری زیستی در میان افرادی که از مواد مخدر تزریقی استفاده می‌کنند نشان داد که تقریباً نیمی از پاسخ‌دهندگان به دلیل انگ و تبعیض موجود در جامعه، از مراجعه برای انجام آزمایش اچ آی وی، یا دریافت مراقبت‌های بهداشتی و پزشکی و/یا درمان اچ آی وی اجتناب کرده‌اند.

به همین دلیل برای مددکاران اجتماعی چون مجتبی دشت بشی، مددکاری چیزی فراتر از یک شغل است؛ ماموریتی است برای مقابله با افسانه‌ها و اطلاعات نادرست راجع به ایدز، تا در جامعه با کسانی که با ایدز زندگی می‌کنند، منصفانه و با احترام برخورد شود. آموزش و آگاهی‌رسانی، راهکارهای اصلی هستند و مجتبی دشت بشی و همکارانش نیز در طول سال‌های گذشته کارگاه‌های آموزشی متعددی در مدارس، دانشگاه‌ها، و کارخانه‌جات برگزار کردند تا این افراد، تجربیات خود را آزادانه بازگو کنند.

وقتی از آقای دشت بشی خواستیم تا یکی از خاطرات به یادماندنی ۳۰ سال خدمت خود در این حوزه را با ما به اشتراک بگذارد، به یکی از سمینارهای آموزشی در شیراز اشاره کرد. او در آن سمینار، یک ایده خلاقانه برای شکستن چرخه انگ و تبعیض را به اجرا درآورد. پنج نفر از افرادی که با اچ آی وی زندگی می‌کنند، بدون اینکه این موضوع را مطرح کنند، سه روز با شرکت‌کنندگان و برگزارکنندگان این سمینار همراه شدند و به‌عنوان کارشناس فعالیت داشتند. روز آخر سمینار، این پنج نفر به صورت عمومی اعلام کردند که دارای اچ آی وی هستند. آقای دشت بشی می‌گوید: «بسیاری از شرکت‌کنندگان شگفت‌زده شدند و بعضی‌ها واقعا گریستند، و متوجه شدند که اجتناب و رفتار تبعیض‌آمیز با افرادی که با اچ ای وی زندگی می‌کنند چقدر اشتباه است.»

اگرچه انگ و تبعیض مربوط به اچ آی وی هنوز یک واقعیت است اما شرایط در ایران بهبود پیدا کرده است. مجتبی می‌گوید: «پس از سال‌ها کار در زمینه اچ‌آی‌وی، در چند سال گذشته به وضوح دیده‌ام که افراد مبتلا به اچ‌آی‌وی به مراکز مراقبت‌های بهداشتی اعتماد کرده و فعالانه در فرآیندهای مراقبتی خود مشارکت می‌کنند و در باشگاه‌های مثبت عضو می‌شوند. »

باشگاه‌های مثبت، یکی از برنامه‌های موفق در زمینه پیشگیری مثبت، و حفظ کرامت و سلامت افرادی که با اچ آی وی زندگی می کنند و همچنین خانواده‌هایشان بوده است. این برنامه با همکاری نزدیک برنامه مشترک سازمان ملل متحد در زمینه ایدز (UNAIDS)  و مرکز مدیریت مبارزه با بیماری های واگیر وزارت بهداشت و درمان و آموزش پزشکی، دانشگاه های علوم پزشکی، صندوق جهانی مبارزه با ایدز، سل و مالاریا، برنامه عمران ملل متحد (UNDP)، سازمان بهزیستی کشور و سازمان های مردم نهاد به اجرا درآمد.

 به طور کلی UNAIDS  در ایران همراه با شرکای برنامه کشوری کنترل ایدز، سال‌های زیادی برای رفع انگ و تبعیض‌ ناشی از اچ آی وی در کشور تلاش کرده‌ است.

در سال ۲۰۱۰، اولین مطالعه شاخص انگ افرادی که با اچ آی وی زندگی می کنند انجام شد. در مقام مقایسه، یافته‌های دومین مطالعه شاخص انگ با روش‌شناسی به روز شده در سال ۲۰۲۱ ، پیشرفت‌هایی را نشان می‌دهد. انگ درونی در میان افراد اچ ای وی مثبت از ۸۰ درصد به ۴۰ درصد کاهش یافته است. همچنین اجتناب از دریافت خدمات پزشکی و مراقبت‌های بهداشتی از ۸۰ به ۱۹ درصد، و به‌طور کلی انگ و تبعیض مربوط به اچ آی وی  از ۷۱ به ۴۷ درصد کاهش یافته است.

گزارش جدید (۲۰۲۳) برنامه مشترک ملل متحد در زمینه ایدز (UNAIDS) هم بر تاثیرات مثبت این نوع تلاش‌ها برای مقابله با ایدز در جهان تاکید داشته است. درحال حاضر، ۲۹.۸ میلیون نفر از ۳۹ میلیون فردی که در سراسر جهان با ایدز زندگی می‌کنند تحت درمان‌های حیات‌بخش هستند که نقطه عطفی در این مبارزه جهانی با ایدز محسوب می‌شود و گواهی بر فداکاری و سرسختی کارکنان بخش مراقبت‌های بهداشتی، مددکاران اجتماعی در سراسر جهان است.

با اینحال هنوز راهی طولانی تا پایان این مبارزه داریم. در سال 2022، ایدز در هر دقیقه جان یک نفر را گرفته است و حدود 9.2 میلیون فردی که با ایدز زندگی می‌کنند، تحت درمان اچ آی وی قرار نگرفتند و 2.1 میلیون نفر دیگر هم در جریان درمان، ویروس‌ در بدنشان سرکوب نشده است.

مددکاران بازنشسته می‌شوند اما میراث‌شان تداوم دارد. مجتبی دشت بشی هم با آنکه بازنشسته شده است اما هنوز به افرادی که با ایدز زندگی می‌کنند، کمک می‌کند و در اوقات فراغت خود به سنگ تراشی، عکاسی طبیعت، و پرنده نگری مشغول است. وقتی راجع به ارتباط مددکاری با سنگ تراشی از او می‎‌پرسیم، می‌گوید: «فرد دارای اعتیاد یا فردی که با اچ آی وی زندگی می‌کند، مانند یک سنگ‌ خاک‌گرفته و صیقل‌نخورده، منتظر است تا به او پرداخته شود. با صبر و مراقبت، این افراد می‌توانند  گوهر درونی خود را دریابند». داستان فعالیت‌های مجتبی دشت بشی، می‌تواند الهام‌بخش همه ما باشد تا به یاد داشته باشیم تک تک انسان‌ها می‌توانند جامعه را به محیطی امن‌تر برای افراد زخم‌خورده، آسیب دیده و در حاشیه تبدیل کنند.