ایران ظرفیت بالایی برای ترویج کشت محصولات زراعی دارد

به گزارش خبرنگار مهر، بحث امنیت غذایی از جمله مهم‌ترین و اساسی‌ترین مباحث مورد توجه در جهان است بویژه که امسال شیوع ویروس کرونا توجه به این مقوله را برجسته‌تر کرده و اخیراً نیز فائو درباره تأثیرات مخرب بیماری ویروس کرونا بر آسیب‌پذیرترین اقشار جوامع هشدار داده است. در کشور ما نیز امسال شرایط تحریم، جنگ اقتصادی در کنار شیوع کرونا اهمیت تأمین امنیت غذایی را بیشتر کرده است. طی سالهای اخیر بی مهری‌های زیادی به حوزه کشاورزی کشور صورت گرفته و برخی معتقدند که ایران قادر به خودکفایی در تولید محصولات استراتژیک نیست و برخی دیگر نظری کاملاً عکس این مساله را دارند. همچنین بحث هجوم ملخ‌های صحرایی به کشورمان و آتش سوزی‌های گسترده در جنگل‌های زاگرس از دیگر چالش‌هایی بوده که اخیراً با آن مواجه بوده‌ایم که تمام این موارد می‌تواند تأمین امنیت غذایی کشور را با مخاطره مواجه کند. در همین زمینه و به بهانه روز شانزده اکتبر (۲۵ مهرماه) که روز جهانی غذا نامگذاری شده است، خبرنگار مهر گفتگویی را با «گرولد بودِکِر» نماینده سازمان فائو در جمهوری اسلامی ایران انجام داده که مشروح آن از نظرتان می‌گذرد؛

برخی کارشناسان عنوان می‌کنند که ایران قادر است محصولات راهبردی کشاورزی را در داخل تولید و نیاز خود را تأمین کند. در مقابل، دیدگاه‌های مخالفی نیز وجود دارد و استدلال می‌کنند که با توجه به منابع آب و خاک کشور چنین سیاستی اشتباه است. در این خصوص، شما وضعیت را چگونه می‌بینید؟

در حالت کلی (در خصوص خودکفایی)، پاسخ بله است، اما به قیمت ایجاد و تحمیل هزینه‌های بالای اقتصادی و زیست‌محیطی. من مایلم توجه شما را به توسعه و گسترش بیش از حد فعالیت‌های کشاورزی در حوزه دریاچه ارومیه طی چند دهه اخیر جلب کنم، وضعیتی که به افزایش مصرف آب کشاورزی در منطقه انجامید و نهایتاً در کاهش سطح آب دریاچه و خشک‌شدن آن مؤثر بود.

علاوه بر آن، مایل هستم که به نقش ضروری تجارت مواد غذایی در حصول اطمینان از تولید و دسترس‌پذیر بودن مواد غذایی به بهترین وجه ممکن، اشاره کنم. تجارت (مواد غذایی) هم داخلی و هم جهانی است، بنابراین خودکفایی یک طرح جامع نیست که تمامی کشورها به پیروی از آن توصیه شوند. با این حال، «چو دونگیو»، مدیرکل فائو تأکید کرده است که همه کشورها باید به‌دنبال راهی برای افزایش تولید مواد غذایی به‌عنوان روشی برای برقرار نگه‌داشتن زنجیره‌های تأمین و سهولت دسترسی همگان (به مواد غذایی) باشند.

در این خصوص، توسعه و اجرای الگوهای کشت مختلف برای تولیدات زراعی می‌تواند در افزایش بهره‌وری زمین‌ها و رشد تولیدات زراعی، نقش‌آفرین باشد. این مسئله ارتباط نزدیکی به ایده مزیت رقابتی دارد که بر اساس آن کشورها نه نیاز دارند و نه می‌توانند که در تولید تمامی محصولات کشاورزی بهترین باشند که این مسئله در ایران ارتباط وثیقی با کمبود آب دارد.

لازم به ذکر است که ایران دارای مناطق کشاورزی بوم‌شناختی متنوعی است که برای الگوهای کشت مختلف شامل محصولات متفاوتی از جمله محصولات تشکیل‌دهنده قوت‌غالب، دانه‌های روغنی، حبوبات، گیاهان ریشه‌ای، سبزیجات و خوراک دام مناسب هستند. بر این اساس، ارزیابی و نقشه‌برداری از این مناطق کشاورزی بوم‌شناختی و وضعیت دسترسی به آب و همچنین توسعه الگوهای کشت مناسب اهمیت دارد؛ و از این طریق دستیابی به تولیدات کشاورزی پایدار و بهینه همزمان با حفظ منابع طبیعی را تسهیل کرد.

به عنوان نمونه، فائو در یکی از پروژه‌های منطقه‌ای خود در زمینه «افزایش کارآمدی / بهره‌وری آب و پایداری آب در کشورهای منطقه خاور نزدیک»، از طریق تدوین یک چارچوب نظری و روش‌های پیشرفته تهیه نقشه محصولات کشاورزی برای منطقه تحت پوشش شبکه آبیاری دشت قزوین، از تلاش‌های مقامات ایرانی به‌منظور تهیه دو نقشه فصلی محصولات کشاورزی حمایت می‌کند. در واقع، بدون برخورداری از نقشه‌های قابل اتکای محصولات زراعی، نمی‌توان روی نتایج به دست آمده از مدل‌ها و روش‌های به‌کار رفته برای حسابداری آب حساب کرد و دو مسئله مهم بهره‌وری آب و پایداری آب را به ترتیب برآورد و ارزیابی کرد. نقشه محصولات کشاورزی با هدف ارائه تصویری از محصولات کاشت شده در منطقه تحت پوشش شبکه آبیاری دشت قزوین برای دو فصل تهیه خواهد شد. نقشه محصولات زراعی فصل اول، محصولات کاشت شده در پاییز ۲۰۱۹ و برداشت شده در بهار ۲۰۲۰ را به تفصیل ارائه خواهد داد که شامل انواعی از کاشت گندم، جو، یونجه، آیش، باغات، انگور و سایر مناطق زیر کشت است. و دومین نقشه نیز محصولات کاشت شده در بهار و تابستان ۲۰۲۰ و برداشت شده در پاییز ۲۰۲۰ را به تفصیل ارائه خواهد داد که در برگیرنده انواعی از ذرت، چغندر قند، آیش، باغات، انگور و سایر مناطق زیر کشت است.

قرار بود که از ابتدای فصل کشت پاییزه، فاز اول الگوی کشت در ایران اجرایی شود. به نظر شما این کار تا چه حد امکان‌پذیر است؟ و اجرای الگوی کشت چه تأثیراتی بر بخش کشاورزی ایران خواهد داشت؟

در خصوص بخش اول پرسش شما، مایلم به این حقیقت اشاره کنم که ایران کشوری غنی از نظر برخورداری از مناطق متنوع کشاورزی بوم‌شناختی است. در این خصوص و بر اساس عوامل مختلف کشاورزی بوم‌شناختی همچون آب و هوا (دما، بارندگی)، خصوصیات خاک و حاصلخیزی آن، آب و سایر منابع طبیعی، کشور می‌تواند محصولات مناسب را برای مناطق مختلف کشاورزی بوم‌شناختی ترسیم کرده و سپس مورد سنجش قرار دهد. علاوه بر آن، با توجه به فصل زراعی، دوره رشد و خروجی برهم‌کنش محصولات مختلف، می‌توان الگوهای کشت مناسب برای مناطق مختلف کشاورزی بوم‌شناختی را تدوین و اجرا کرد.

برای این منظور، ایران از ظرفیت‌هایی بسیار قوی در زمینه تحقیق و ترویج تولیدات زراعی برخوردار است و در حال تقویت ظرفیت سرمایه انسانی خود در بخش کشاورزی، به‌ویژه نسل جوان پژوهشگران، مروجان و کشاورزان است.

در خصوص تأثیرات بالقوه اجرای چنین الگوی کشتی بر بخش کشاورزی کشور، می‌توانیم انتظار داشته باشیم که بهره‌وری زمین‌های زراعی و پایداری تولید محصولات زراعی افزایش یابد، از منابع طبیعی با کارایی و بهره‌وری بیشتری استفاده شود، امنیت غذایی و تغذیه بهبود یابد و معیشت‌ها ارتقا یابند. همچنین، اجرای الگوهای کشت، همچون الگوهای کشت نوبتی یا مختلط، می‌تواند سیکل بیماری‌ها و آفات را مختل کرده و به کشاورزان در مهار بیماری‌هایی که به صورت منظم و دوره‌ای رخ می‌دهند، کمک کند.

امسال کشور ایران با چالش‌هایی در حوزه کشاورزی مواجه بوده که یکی از آنها آتش سوزی جنگل‌ها بوده است، چه عواملی را می‌توان به عنوان علت وقوع این آتش‌سوزی‌ها برشمرد و آیا می‌توان از این بلایا جلوگیری کرد؟

این حقیقت به‌خوبی شناخته شده است که در سراسر جهان مردم عامل ۹۰ درصد آتش‌سوزی جنگل‌ها هستند؛ چالش‌هایی همچون دسترسی محدود به رویکردهای جایگزین برای درست کردن آتش، حوادث ناگهانی، درک ضعیف از خطرات آتش، استفاده از ماشین‌آلات، سهل‌انگاری و بی‌دقتی و کاربرد شیوه‌ها و اقدامات نامناسب از جمله مهمترین فاکتورهای انسانی هستند که عامل آتش‌سوزی جنگل‌ها هستند. با این حال، وقوع آتش‌سوزی در جنگل‌ها به میزان سوخت موجود برای سوختن در مناطق جنگلی، خشکی سوخت که ناشی از فصول خشک سال که فاقد بارندگی بوده و یا دچار خشکسالی هستند و همچنین فعالیت‌های انسانی که منبع اصلی ایجاد جرقه اولیه آتش‌سوزی در جنگل هستند، مرتبط است.

برای جلوگیری از وقوع دوباره یا کاهش آتش‌سوزی جنگل‌ها، ضرورت دارد که در گام اول درک درستی از این بلایا به دست آورد. در این خصوص، مرحله اول مرور و تحلیل نظام‌مند آتش‌سوزی‌های رخ داده در کشور است. اینکه آتش‌سوزی‌ها در کدام نقاط رخ می‌دهند؟ چه زمانی رخ می‌دهند؟ گستره و بزرگی آن‌ها به چه میزان است؟ در کدام فصل یا ماه سال رخ می‌دهند؟ منبع و منشأ آتش‌سوزی چه بوده است؟ چه کسی باعث شعله‌ور شدن آتش شده است؟ چرا باعث شعله‌ور شدن آتش شده‌اند؟

برداشتن این گام، یعنی بررسی و تحلیل آتش‌سوزی‌ها، امری ضروری برای برنامه‌ریزی در زمینه کاهش خطرات و کسب آمادگی برای مقابله با آتش‌سوزی در عرصه‌های طبیعی که شامل پایش و همچنین هشدار و اقدامات زودهنگام است، پاسخ به این پدیده، و احیای اراضی، معیشت‌ها و دارایی‌های از بین رفته یا آسیب‌دیده بر اثر آتش‌سوزی در عرصه‌های طبیعی است که در کنار یکدیگر تشکیل دهنده اجزای مختلف مفهوم «مدیریت یکپارچه آتش‌سوزی» است.

علاوه بر آن فائو، دستورالعمل‌های داوطلبانه را به همراه راهبرد مدیریت آتش‌سوزی تدوین کرده است که مجموعه‌ای از توصیه‌ها را برای ارزیابی نیازها و ایجاد یک نظام مدیریت آتش پایدار ارائه می‌کند.

از جمله دیگر عوامل تهدید کننده امنیت غذایی در جهان هجوم آفات است، که طی دو سال گذشته، ریزش ملخ‌های صحرایی به‌شکل گسترده‌ای کشور ما را دچار چالش کرد. در این خصوص برخی ادعاها بر این دلالت دارند که برخی از کشورهایی که پیش از ایران مورد هجوم این آفت قرار گرفته‌اند، در مبارزه مؤثر با این آفت ناکام بوده و در نتیجه چنین هجوم سنگینی از ملخ‌های صحرایی متوجه ایران شده است. آیا فائو این مسئله را تأیید می‌کند؟ چرا آن کشورها در انجام اقدامات مناسب ناکام مانده‌اند و هجوم ملخ‌های صحرایی در دو سال گذشته چنین گسترده و وسیع بوده است؟

تمامی کشورهایی که تحت تأثیر ملخ‌های صحرایی قرار گرفته‌اند گروه‌ها و منابع ملی خود را برای مقابله با هجوم و ریزش ملخ‌های صحرایی به سرزمین‌های خود، بسیج کرده‌اند. آنها مطمئناً بیشترین تلاش ممکن را برای کاهش تعداد ملخ‌ها انجام می‌دهند. اما باید مشکلات ذاتی موجود بر سر راه کنترل ملخ‌های صحرایی را نیز در نظر داشته باشیم زیرا آنها در مناطق وسیع و دورافتاده‌ای حضور دارند که دسترسی به آنها دشوار باشد. در تلاش برای یافتن همه موارد هجوم و ریزش ملخ‌ها و رسیدگی و کنترل به موقع آن‌ها، چالش‌های دیگری نیز وجود دارد. این چالش‌ها در مدیریت هجوم ملخ‌های صحرایی امری عادی است. رسیدگی به این موضوع با مدیریت آفت‌های فصلی که در مزرعه یک کشاورز رخ می‌دهد، بسیار متفاوت است.

آنطور که انتظار می‌رفت، با خشک‌شدن پوشش گیاهی در اوایل تابستان، و همزمان با شکل‌گیری دسته‌های ملخ‌های بالغ در جنوب ایران، این دسته‌ها به سمت شرق و مناطق تولیدمثل و زادآوری تابستانی در امتداد و هر دو سوی مرزهای هند و پاکستان حرکت کردند. بنابراین، در پی مهاجرت ملخ‌ها، تعداد آنها در ایران کاهش یافت و وضعیت ایران به شکل قابل توجهی بهبود یافت.

در این زمینه، وزارت جهاد کشاورزی و سازمان حفظ نباتات عملکردی عالی در کنترل ریزش ملخ‌های صحرایی در کشور داشته‌اند. بر اساس گزارش سازمان حفظ نباتات، خسارت حداقلی به بخش تولید مواد غذایی ایران وارد آمده است.

وقوع ریزش ملخ‌های صحرایی پدیده‌ای است که سابقه آن به هزاران سال پیش بر می‌گردد، اما ریزش گسترده اخیر این آفت می‌تواند به تغییرات اقلیمی و افزایش تناوب رخدادهای شدید آب‌وهوایی در بخش‌های گسترده‌ای از قاره آفریقا، کشورهای خاورمیانه و شبه‌قاره هند مرتبط باشد. رخدادهای اقلیمی همچون افزایش دما و بارش در مناطق صحرایی که به افزایش رطوبت خاک و همچنین پوشش گیاهی منجر شده است به همراه وزش بادهای قوی مرتبط با توفندهای گرمسیری شرایط مناسبی را برای زادآوری، رشد و مهاجرت ملخ‌های صحرایی فراهم می‌کند.

نمایندگی فائو در جمهوری اسلامی ایران همچنان به حمایت خود از مقامات و مسئولان کشوری در سازمان حفظ نباتات با هدف ارتقای ظرفیت کنونی کارشناسان کشوری مدیریت آفات ادامه می‌دهد تا آن‌ها را برای اجرای بهینه‌تر عملیات کنترل و پایش مهیا کند. فائو متعهد به ادامه ارائه حمایت‌های خود از طریق در اختیار گذاشتن سموم آفت‌کش و سمپاش‌ها به کشور است تا سطح آمادگی ایران را برای مقابله با ریزش‌های آتی ملخ‌های صحرایی ارتقا دهد.

آقای بودکر، بحث ما در حوزه امنیت غذایی است و شانزدهم اکتبر نیز روز جهانی غذا است، گفته می‌شود امسال روز جهانی غذا متفاوت‌تر از سال‌های گذشته است، به نظر شما چه چیزی روز جهانی غذای امسال را متمایز می‌کند؟

امسال، به علت شیوع بیماری ویروس کرونا، جهان شرایط متفاوتی را تجربه می‌کند و تمامی جنبه‌های زندگی روزمره ما، از جمله غذایی که مصرف می‌کنیم، تحت تأثیر این همه‌گیری قرار گرفته است. بر اساس آخرین «گزارش وضعیت جهانی امنیت غذایی و تغذیه» که از سوی فائو و دیگر کارگزاری‌های سازمان ملل متحد منتشر شده است، حدود ۶۹۰ میلیون نفر یا ۸.۹ درصد جمعیت جهان از گرسنگی رنج می‌برند. در مقایسه با آمار و اعداد پیشین، این رقم نسبت به سال پیش از آن ۱۰ میلیون و در مقایسه با با پنج سال پیش از آن حدود ۶۰ میلیون نفر بیشتر شده است. طبق این گزارش، حدود ۷۵۰ میلیون نفر از جمعیت جهان دچار ناامنی شدید غذایی هستند و تقریباً ۲ میلیارد نفر از ساکنان کره زمین دسترسی منظم و مرتبی به غذای کافی ایمن، سالم، و مغذی ندارند.

در این شرایط، برآورد می‌شود که در سال جاری میلادی همه‌گیری بیماری ویروس کرونا و پیامدهای اقتصادی آن، بسته به سناریوهای مختلف درباره از سرگیری رشد اقتصادی، می‌تواند ۸۳ تا ۱۳۲ میلیون نفر دیگر را به جمعیت دچار کمبود تغذیه در جهان اضافه کند.

همچنین، وضعیت تغذیه اکثر گروه‌ها و جمعیت‌های آسیب‌پذیر به علت تأثیرات بهداشتی و اقتصادی-اجتماعی بیماری ویروس کرونا، احتمالاً وخیم‌تر خواهد شد.

پیام‌های کلیدی فائو در روز جهانی غذای امسال شامل چه مواردی هستند و به نظر شما ایران تا چه حد در راستای تحقق آن پیام‌ها و اهداف مشارکت و فعالیت داشته است؟

بحران جهانی سلامت ناشی از بیماری ویروس کرونا فرصتی برای بازاندیشی درباره نیازهای اساسی ما و مواردی بود که از آن‌ها بهره‌مند بودیم. این شرایط نامطمئن، بسیاری از ما را به بازاندیشی درباره قدردانی‌مان از مواردی که برخی از ما بدیهی می‌شماریم و حتی بسیاری افراد از آن بهره‌مند نیستند واداشته است: غذا.

غذا اساس زندگانی و پایه فرهنگ‌ها و جوامع ما هستند. حفظ دسترسی به غذای ایمن، سالم و مغذی بخشی اساسی از پاسخ ما به همه‌گیری بیماری ویروس کرونا است، خصوصاً برای جوامع فقیر و آسیب‌پذیری که بیشترین ضربه را از این همه‌گیری و شوک‌های اقتصادی ناشی از آن دریافت کرده‌اند.

در دورانی اینچنین، تصدیق و اذعان به ضرورت حمایت از قهرمانان غذایی – شامل کشاورزان و کارگران فعال در سراسر نظام تولید و تأمین غذا که نقشی بی‌همتا در تضمین رسیدن غذا از مزرعه به پای سفره ما حتی در صورت وقوع اختلال‌هایی همچون بحران کنونی و بی‌سابقه بیماری ویروس کرونا دارند - بیش از هر زمان دیگری اهمیت دارد. ایران، به عنوان یکی از قدیمی‌ترین کشورهای عضو فائو، در راستای مأموریت و دستور کار اصلی فائو، یعنی تأمین امنیت غذایی و تغذیه مشارکت فعال داشته است و به عنوان یک کشور، وضعیت بسیار خوبی از نظر امنیت غذایی و شاخص ایمنی غذایی دارد.

به نظر شما، در شرایط کنونی جهان، تضمین امنیت غذایی و تغذیه همگان در گرو اتخاذ چه سیاست‌ها و خط‌مشی‌هایی است؟

در سایه بحران همه‌گیری بیماری ویروس کرونا، لازم است که دولت‌های سراسر جهان با یکدیگر همکاری داشته باشند تا به‌صورت فوری تأثیرات مخرب ناشی از تعطیلی‌های اعمال شده به خاطر این همه‌گیری بر آسیب‌پذیرترین اقشار جمعیت را مورد رسیدگی قرار دهند.

در اقصی نقاط جهان، مقامات و مسئولان باید از طریق گسترش و بهبود برنامه‌های ارائه کمک‌های غذایی و حمایت اجتماعی، نیازهای فقیرترین و آسیب‌پذیرترین خانواده‌ها را در اولویت قرار دهند، تا از این طریق شرایط ایمنی را برای آن‌ها ایجاد کرده و یک درآمد مناسب را برای حمایت از معیشت کشاورزان خرده‌مالک و کارگران زنجیره ارزش غذا تضمین کنند. همچنین لازم است که سیاست‌هایی شکل‌گیرد و اقداماتی اتخاذ گردد که از نظام‌های غذایی پایدار حمایت شود و شیوه‌های کشاورزی دوستدار محیط زیست و هوشمند به تغییرات اقلیمی را ترویج گردد.

از دیگر اقدامات توصیه شده می‌توان به حمایت از تولیدکنندگان و کشاورزان خرده‌مالک، ترویج گزینه‌های جدید بازاریابی همچون تجارت الکترونیک، و حمایت از تولید مواد غذایی با رعایت الزامات مرتبط با حفظ تنوع زیستی و مغذی بودن به منظور تأمین یک رژیم غذایی سالم، اشاره کرد. همچنین ضرورت دارد تا دو مبحث نوآوری و دیجیتالی شدن در بخش کشاورزی در اولویت قرار گیرند. ما نیاز داریم تا شکاف دیجیتال را کاهش دهیم و ورود فناوری به زنجیره تأمین مواد غذایی را تضمین کنیم، زیرا این مسئله به‌صورت بالقوه می‌تواند هم نظام تولید و تأمین مواد غذایی و هم معیشت زارعان و کارگران زنجیره غذا را بهبود بخشد.

برای دسترسی به متن اصلی اینجا کلیک کنید.