خانواده‌های توانا بهتر عمل می‌کنند

در سراسر جهان، بسیاری از خانواده‌ها به سختی در حال دست‌وپنجه نرم کردن با زندگی روزمره خود هستند؛ این مسئله به‌خصوص در میان خانواده‌های کم‌بضاعت دیده می‌شود. چالش‌ها برای خانواده‌هایی که با زندگی در مناطق محروم از امکانات اولیه نظیر درمانگاه‌های بهداشتی یا مدارس بی‌بهره هستند، اجتناب‌ناپذیر است. زندگی به‌عنوان مهاجر در کشور میزبان، یا به عنوان پناهنده در مهمان‌شهر، می‌تواند بسیار استرس‌زا باشد، چرا که اصلاً یا درآمدی وجود ندارد یا بسیار کم است. همچنین زندگی در وضعیتی که درگیری یا خشونت عمومی در آن شایع است نیز می‌تواند اضطراب‌زا باشد. چنین دشواری‌هایی با تاثیر منفی بر روی زندگی خانوادگی، می‌توانند باعث تغییر در رفتار کودکان و جوانان خانواده شوند.  

اما حمایت صحیح می‌تواند چرخه معیوب خانواده‌هایی که برای مقابله با این مشکلات الگویی منفی بازتولید می‌کنند را بشکند. مراقبت از کودکان با آموزش دادن به خانواده‌ها می‌تواند تمام معادلات را برای آینده نسل جوان متفاوت کند و درست به همین دلیل برنامه «خانواده‌های توانا»  چهار سال پیش یعنی در ۲۰۱۸ برای نخستین بار ایجاد شد.

هدف این برنامه ایجاد توانایی در خانواده‌های آسیب‌پذیر با هدف اداره بهتر زندگی روزمره و پیچیده‌شان است. تحقیقات نشان می‌دهد که پیوندهای استوار و محکم خانوادگی می‌تواند از اعضای خانواده محافظت کند. خانواده‌ای با پیوندهای نزدیک نسبت به خطرات پیرامون در جامعه بسیار مقاوم‌تر عمل می‌کند و این پیوندها به‌تنهایی اغلب برای دور نگه داشتن کودکان و جوانان از رفتارهای مجرمانه یا مصرف مواد مخدر کافی است.

فلسفه وجودی برنامه خانواده‌های توانا، عشق‌ورزی و مراقبت صحیح والدین از فرزندان‌شان است، حتی در اوقاتی که به شدت تحت‌تاثیر عوامل چالش‌برانگیز خارجی هستند. بنابراین، تمرکز بر کانون خانواده برای جلوگیری از به‌خطر افتادن نسل جوان، منطقی به نظر می‌آید.

الکساندر فدولوف، نماینده کشوری دفتر مقابله با مواد مخدر و جرم سازمان ملل متحد در ایران، در راستای توضیح مراحل ایجاد این برنامه خاطرنشان کرد: «خانواده‌های توانا کار ما را بسیار تسهیل کرد. ما در ابتدا این برنامه را به طور آزمایشی در ۱۰ مرکز خانوار در تهران و کرج اجرا کردیم  و این فرآیند را از نزدیک مورد بررسی قرار دادیم؛ همچنین ارزیابی‌های علمی نیز از نتایج خوب این برنامه در سطح جهانی خبر می‌داد. خانواده‌های شرکت کننده در طی این برنامه مهارت‌های فرزندپروری خود را بهبود بخشیدند و همچنین ظرفیت آنان برای مقابله با استرس بیشتر شد که این روی نحوه رفتار بهتر آنان با فرزندانشان نیز تاثیر داشت. ما شاهد این بودیم که سلامت روانی خانواده‌ها بهبود یافت و در کل نتایج مثبتی در تمامی شاخص‌های روانی کودکان و مراقبان دیده می‌شد. همچنین می‌خواهم از دولت ژاپن که به پروژه آزمایشی این برنامه کمک مالی کرد و تمام شرکای ملی که در اجرای این برنامه همراه ما بودند، تشکر کنم.»

بعد از نتایج موفقیت‌آمیز دوره آزمایشی، این برنامه به سرعت برای اجرای کشوری گسترش یافت و در همین راستا دفتر مقابله با مواد مخدر و جرم سازمان ملل در دسامبر ۲۰۲۱ با حمایت ستاد مبارزه با مواد مخدر ایران و وزارت آموزش و پرورش اقدام به برگزاری یک دوره آموزشی تلفیقی حضوری-مجازی برای آموزش تسهیل‌گران خانواده‌های توانا کرد؛ دوره‌ای که تنها محدود به موارد نظری نمی‌شد و تمرینات عملی متعددی را نیز در برمی‌گرفت.

فدولوف همچنین در مورد دلیل موفقیت این برنامه افزود: «مربیان ما باید تغییراتی که مردم تجربه می‌کنند را حمایت کنند و در جهت توسعه آن‌ها قدم بردارند. ما می‌دانیم که تغییر، انتخابی است و مربیان دفتر مقابله با مواد مخدر و جرم سازمان ملل متحد در راستای توانمند کردن خانواده‌ها با گوش دادن به مشکلات و مسئولیت‌های آن‌ها حرکت می‌کنند که در همین حال به آن‌ها انتخاب ساختن جایی بهتر برای خودشان و فرزندانشان را می‌دهند».

این دوره آموزشی شش‌روزه در نیمه‌اول دسامبر و به صورت تلفیقی حضوری-مجازی انجام شد. مربیان مقر مرکزی دفتر مقابله با مواد مخدر و جرم سازمان ملل متحد از وین و به صورت مجازی در این رویداد حاضر شدند، این در حالی بود که کارکنان دفتر کشوری این سازمان به صورت حضوری با «دانش‌جویان» –که بیشتر با عنوان تسهیل‌گران شناخته می‌شوند- در تهران دیدار کردند. برای این دوره تمام تسهیل‌گران شامل دو تسهیل‌گر جهانی، ۵۱ تسهیل‌گر آینده و ۶۶ شرکت‌کننده از شش مدرسه دولتی و چهار سازمان مردم نهاد در تهران گردهم آمدند.

این دوره آموزشی در هفت گام تسهیل‌گران را برای اجرای برنامه خانواده‌های توانا آماده می‌کند. در هر کدام از این بخش‌ها تمریناتی وجود دارد و همچنین تسهیل‌گران به صورت همزمان از پلتفرم آنلاین دفتر مقابله با مواد مخدر و جرم سازمان ملل متحد نیز آشنا می‌شوند؛ پلتفرمی که با آموزش‌های گام‌به‌گام برای صحبت و برخورد صحیح با خانواده‌ها و همچنین نحوه حمایت از آن‌ها به تسهیل‌گران یاری می‌رساند.

الکساندر فدولوف ضمن بیان این نکته که این بخش قوی‌ترین بخش آموزش است خاطرنشان کرد: « ما تنها به صورت کلامی به تسهیل‌گیران نمی‌گوییم که چه کنند بلکه این را به آنان نشان می‌دهیم. ما همچنین تسهیل‌گران را در نحوه تعامل با خانواده‌ها با تمریناتی نظیر پرسش سوالاتی شبیه‌سازی شده در رابطه با استرس‌ و اضطراب والدین راهنمایی می‌کنیم.»

اتحادیه اروپا با تامین مالی سخاوت‌مندانه خود به اجرای دومین فاز برنامه‌ خانواده‌های توانا کمک کرد. دفتر مقابله با مواد مخدر و جرم سازمان ملل متحد در نظر دارد تا در ۲۰۲۲، این برنامه‌ را در استان‌های دیگر ایران نظیر فارس، اصفهان، خراسان رضوی، خوزستان، لرستان و کرمانشاه نیز گسترش دهد.